Op internet is een artikel gevonden over gichten en rolregisters welke veel informatie bevatten over onze familie in Belgisch Limburg. De meeste bijdragen voor dit artikel werden in de loop van de jaren verzameld via Internet door J. Buysmans en M. Kunnen via internet; de bronnen zijn dus van diverse oorsprong.
De Gichten en Rolregisters zijn de voorlopers van de hedendaagse registers van de : registratie, successie, hypotheken en rechtbanken.
Het zijn documenten van vóór de Franse Revolutie. Ze werden in 1869 naar de Rijksarchieven gebracht waar men ze thans kan raadplegen.
Hoe ontstonden de gichtenregisters?
De Gichtenregisters werden nagelaten door schepenbanken, cijns- en laathoven. De schepenen waren toen geen bestuurders zoals nu, maar rechters. Zoals men nu spreekt van de rechtbank, sprak men toen van een schepenbank.
De schepenen werden voor het leven benoemd. Ze vervulden dezelfde functie als nu de ontvanger van de registratie.
In iedere heerlijkheid was er een schepenbank, bestaande uit 7 schepenen met een schout of scholted, één secretaris en één of twee gerechtsboden. De schout en de secretaris cumuleerden dikwijls hun ambt met dat van schepen.
De schout trad op als openbare aanklager en was de machtigste man van het dorp. In die tijd waren burgemeesters belastingheffers en ontvangers. Per wijk had men een burgemeester.
De Schepenen bezaten de criminele jurisdictie d.w.z. ze hadden eerst en vooral te oordelen over misdaden zoals moorden, verkrachtingen, brandstichting enz.
De Schepenen bezaten ook de burgerlijke rechtspraak; ze oordeelden in burgerlijke gedingen die geld en goed betroffen.
Konden of durfden ze geen beslissing nemen, den vroegen ze raad aan het oppergerecht van Vlïermaal of de Schepenbank van Luik.
De eerste schepenen stammen uit de tijd van Karel de Grote.
Vanaf de 15de eeuw verkregen ze ook de "jurisdiction gracieuse" of "genadigde rechtspraak". Ze konden akten valideren en bewijskracht geven. Ze mochten vanaf 1400 ongeveer registers houden : de akten realiseren of registreren en in hoede van de wet stellen. Deze registers zijn de gichtenboeken. Gicht betekent immers "overdracht" of "gift"
Het oudste gichtenregister in Limburg dateert van 1388.
De Gichten van Alken gaan terug tot 1429. In Hasselt kan men gichten vinden tot 1417.
Ter vergelijking : de vroegste parochieregisters beginnen pas omstreeks 1600.
Gichtenregisters bevatten volgende gegevens :
- · registratie van aankoop en verkoop van huis, land, leningen, renten
- · verheffingen na overlijden
- · aangifte van successie
- · ruilingen van goederen
- · delingen na overlijden
- · huwelijksvoorwaarden
- · notariële akten
- · emancipatie van kinderen
- · rekeningen van de voogden van minderjarigen
- · testamenten
- · visitatie van huizen, bruggen, molens
Dat deze registers ons grote diensten kunnen bewijzen zal wel niemand ontgaan zijn :
- ze leren ons allerlei dingen: beroep, eigendom, woonplaats, eventueel handicap van familieleden
- daar ze ouder zijn dan de parochieregisters (ongeveer 200 j.) klimmen ze hoger op of anders vullen ze onze zuiver genealogische gegevens aan, maar bij gebrek aan juiste data met minder preciesheid, maar dikwijls met evenveel zekerheid.
Het te overwinnen probleem is het moeilijk, leesbaar schrift.
"