Velen vragen zich af waar onze familienaam vandaan komt. Na het lezen van dit artikel zult ook u ervan overtuigd zijn dat wij genoemd zijn naar het zeer oude plantenkruid Bijvoet, oftewel Artemisia Vulgaris.
De benaming Bijvoet zou stammen uit het oudhoogduits "biboz", later "bifuoz" afgeleid van het oude werkwoord "bozzan" dat stoten betekent. Daarmee bedoelde men dat het kruid dat als specerij BIJ de spijzen wordt GESTOTEN en daartoe diende in vroegere tijden de plant bijvoet.
Een andere benaming voor het bijvoetkruid is Artemisia Vulgaris. De meest voor de hand liggende verklaring van de wetenschappelijke geslachtsnaam Artemisia is dat deze is afgeleid van het Griekse Artemes (=gezond). de soortnaam Vulgaris (=massa) komt van vulgus, wat overal voorkomend betekent. Het is inderdaad een algemeen voorkomende plant, die we het meest zien op droge, zanderige grong, op vrijwel elke spoorwegemplacement, op stortplaatsen en in hoge, droge bermen. Andere bronnen vermelden dan weer dat Artemisia afkomstig is van de Griekse godin Artemis, de godin van het huwelijk en de geboorte en de patrones der maagdelijkd-heid of van Artemisia, de vrouw van Mausolos, de koning van Holicarnassus. De plant is nauw verwant met de absint-alsem, die reeds door de Egyptenaren werd gebruikt.
De bijvoetplant is erg sterk, ontzettend mooi en staat goed vast in de grond met haar zodevormende wortels. Bijvoet groeit rechtop en kan ruim 120 cm hoog worden. Het nadeel van bijvoet is echter dat de plant snel te groot en te breed wordt voor een bescheiden kruidentuin. Opvallens zijn de decoratief ingesneden bladeren, groen aan de bovenkant en grijsviltig behaard aan de onderkant. De stengel is vaak enigszins rood aangelopen. Bovenaan vertakt hij zich en vormt aan de uiteinden nietige bloemhoofdjes, die in langwerpige pluimen rechtop staan. De plant is erg geurig en werd daarom gebruikt om wijn te kruiden. De plant bloeit van juli tot oktober. Bijvoet bevat veel looizuur en bitterstof, vandaar haar geneeskrachtige eigenschappen
Romeinse soldaten staken bijvoet in hun schoenen, omdat dit hen zou behoeden tegen pijnlijke voeten. Aangenomen wordt dat de plant hieraan haar Nederlandse naam dankt. Het erg bittere aftreksel (alsem) van de knoppen werd als maagbitter aangewend. Er zijn nog een heleboel andere aandoeningen waarbij bijvoet soulaas kan bieden: pijn, koorts, buikkrampen, epilepsie, verstuikingen, overtollig zweten,... Er zijn wel een aantal beperkingen qua gebruik van de bijvoetplant. Grote dosossen moeten vermeden worden, aangezien ze giftig zijn. Bovendien kunnen zwangere vrouwen best geen bijvoet gebruiken. Zij zijn immers gevoeliger voor het thujon van de etherische olie. De kleine trosjes nog gesloten bloemknopjes kunnen we bovendien als keukenkruid gebruiken.
Een andere variant is de bijvoetwol: dit geneesmiddel werd als volgt gebruikt. De wollige stof wordt ineen gerold tot een kleine kegel, die met speeksel aan de huid van het aangedane lichaamsdeel wordt vastgekleefd en vervolgens in brand gestoken. De hierdoor ontstane brandwond zou dan door te gaan etteren de patiënt genezing brengen. Dit principe is gebaseerd op een eeuwenoude Oosterse gewoonte.
Naast z'n geneeskrachtige eigenschappen, was bijvoetkruit volgens de legendes ook nog tot heel wat andere dingen in staat. Het beschermde de mens tegen dieren, ratten, muizen en vliegen. Het beveiligde het huis tegen brand en boze geesten. Behekste melk, boter en eieren werden door het aanraken met de plant onttoverd. Is men zelf betoverd dan volstaat het driemaal met een bosje bijvoet op de grond te slaan om de toverkracht te breken. (folklorisch plantenboek)
Het ingekleurde Cruijdeboeck van Dodoens uit 1554
Op Internet vonden wij een prachtig kruidenboek uit 1554, geschreven door de Vlaming Rembert Dodoens. We hebben hieraan een artikel gewijd, omdat hierin voorkomt de eerste ons bekende uitgebreide omschrijving en gravure van het kruid Byvoet.
Plantaardigheden heeft het ingekleurde Cruijdeboeck op locatie (Amsterdam) laten scannen door het Max Planck Institut für Züchtungsforschung (MPIZ) uit Keulen. Het staat daar volledig, gratis voor iedereen toegankelijk, online. Het adres is:
http://leesmaar.nl/cruijdeboeck/index.htm
Het boek bevat bijna 900 pagina's, en om het boek voor de lezer eenvoudiger leesbaar te maken heeft Plantaardigheden rond deze scans een navigatiestructuur gemaakt voor het rechtstreeks benaderen van elk deel, elk hoofdstuk en elk register.
Rembertus Dodonaeus is de gelatiniseerde naam van Rembert Dodoens (1517-1585), die eigenlijk Rembert Doedesz Joenckema heette. Dodoens was stadsarts van Mechelen, later ook lijfarts van Maximiliaan II van Oostenrijk en van Rudolf II. Vanaf 1582 werd hij hoogleraar in Leiden, waar hij geneeskunde en botanie doceerde. In zijn Cruijdeboeck beschrijft Dodoens circa 980 planten, die gerangschikt staan in zes delen. De medicinale toepassingen nemen een ruime plaats in.
Het boek is prachtig geïllustreerd met ingekleurde titelpagina's waarvan een paar in dit artikel in detail bewonderd kunnen worden.
| Klik op de afbeeldingen om deze in detail te bekijken | |
 |
 |
|
Titelpagina ven het Cruijdeboeck Transcriptie van de tekst op de titelpagina: Cruijdeboeck. |
Titelpagina deel 1 van het Cruijdeboeck Transcriptie van deze titelpagina: Des Cruydeboecks Met Keyserlijcke Privilegie |
Deel 1 is onderverdeeld in een 100-tal verschillende geslachten. Onze Arthemisia is opgenomen in capiteel nr. 9, de bladzijden 19-23.
Van de kruiden met de naam Arthemisia zijn vier geslachten bekend. De eerste twee heten Sint Jacobs bloemen, de derde heet Reijnvaer en het vierde Byvoet.
De transcriptie luidt:
Die cruyden in Latijn onder eenen naem Arthemisia begrepen / zijn vierderleye
van gheslachte / in onser talen versceyden namen hebbende / waer af die twee
ierste zijn Sint Jacobs bloemen gheheeten: Dat derde Reijnvaer / en Tvier
de Byvoet / ghelijc wy dat in onse Latijnsche annotatien breeder verclaert
en bewesen hebben.
Het vierde geslacht heeft in verschillende talen / landen ook verschillende namen:
4 Dat vierde gheslacht wordt in Griecx gheheeten Arthemisia Leptophillos / in Latijn Arthemisia tenuifolia. Inder Apoteken Arthemisia / ende van sommighen Mater herbarum / In Hoochduytsch Beyfusz / Bucken / S. Johans gurtel / grosser Reynfaen. In Franchois Armoise ou Lherbe de Saint Jehan / In onser Nederduytsche tale Byvoet / ende van sommighen Sint Jans cruyt.
En tenslotte de beschrijving van bijvoet:
4
Die Byvoet heeft breede seer ghesneden bladeren / den bladeren van Alsene schier
ghelijck/ maer mindere / sonderlinghe die aen die stelen voortcomen/ ende die boven van
coluere bruijn gruyne / ende aen die onderste zijde aschvervwich wit zijn. Sijn stelen zijn
lanck en recht met veele aenwassende andere cleyn steelkens. Sijn bloemen zijn cleyn tee
re ronde knoppekens/ lancx die stelen ghelijck aen die Alsene wassende / die van ruecke
als zy beghinnen rijp te wordene der Marioleyn e wat ghelijck zijn. Die wortelen zijn
houtachtich met veel aenhanghende faselinghen. Van desen cruyde es tweederleye ghe-
slacht / die alleen van coluere verscheyden zijn. Dat eene heeft bruyn roode stelen en bloe-
men / en wordt rooden Bijvoet gheheeten. Dat andere heeft wit gruene stelen / en es wit
ten Byvoet ghenaempt / anders in alle manieren malcanderen ghelijck.
Interessant is in deze tekst dat er blijkbaar van het kruid Byvoet twee uitvoeringen zijn die alleen van kleur verschillen:
rooden Byvoet met bruin/roden stelen en bloemen
witten Byvoet met wit/groene stelen
Bij deze tekst is de tekening opgenomen die ook aan het begin van dit artikel is geplaatst. De tekening is ingekleurd en in het boek uit 1554 opgenomen bij bovengenoemde tekst.
P.M. Interessant is ook dat in dit boek uit 1554 nog niet gesproken wordt over Artemisia Vulgaris.
De volksnamen van onze planten
In 1946 verscheen bij uitgeverij W.J. Thieme & Cie te Zutphen het boekje "De volksnamen van onze planten", geschreven door Dr. H. Uittien. Het was inderdaad een "boekje", want de omvang beslaat slechts 92 bladzijden. De inhoud is echter rijk en binnen een bestek van dertien niet al te lange artikelen wordt heel veel over volksnamen van planten opgehelderd dat men elders vergeefs zal zoeken.
Volgens de schrijver is bibot de oudste in de literatuur vastgelegde volksnaam van een Nederlandse plant en de naam is later gewijzigd in bivot en bijvoet om tegemoet te komen aan een door Plinius verhaalde legende.
Er zijn veel legenden omtrent plaatsen of personen, die enkel bedacht zijn om een naam te verklaren. Omgekeerd wordt onder invloed van zo'n legende dan de naam weer wat bijgevijld.
Ook bij de plantennamen heeft men er voorbeelden van en de naam bijvoet voor Artemisia vulgaris is er daar één van. De plant heette oorspronkelijk bibot en de betekenis is niet helemaal opgehelderd, maar er is bivot en bijvoet van gemaakt om tegemoet te komen aan een door Plinius verhaalde legende, dat een reiziger geen vermoeidheid zal voelen, als hij een takje van Artemisia in zijn schoenen legt.Bibot in de schoenen? O, zo, dan zal de naam dus wel bij-voet, d.w.z. bij-de-voet moeten zijn. Aldus de redenering.
Dat woord bibot is, tussen twee haakjes, naar mijn mening de oudste in de literatuur vastgelegde volksnaam van een Nederlandse plant.
Plinius doet namelijk in hoofdstuk 3 van boek 25 van zijn beruchte "Historia Naturalis" een gek verhaal over een ziekte in Nederland door het drinken van verkeerd water, waartegen de "Friezen" als geneesmiddel een plant gebruiken, die ze Britannica of vibones noemen. Die ziekte is kennelijk de scorbuut of scheurbuik.
Over de plant bestaan vele hypothesen. Prof. Abraham Munting uit Groningen heeft zelfs een lijvig boek geschreven ("De vera antiquorum herba Britannica") om te bewijzen dat er waterzuring (Rumex hydrolapathum) mee bedoeld is. Een ander kwam met de theorie dat er een soort Inula mee bedoeld is, die daarom door Linnaeus Inula britannica, de Engelse alant, gedoopt is.
Op folkloristische gronden meen ik bewezen te hebben dat deze geheimzinnige plant, die volgens Plinius geplukt moet worden vóór de eerste donder gehoord wordt (dat is in de folklore St. Jan, 24 juni), onze bijvoet is, die van ouds een grote rol speelde bij de zonnewenderitus, St.-Jansgebruiken en tegenwoordig bij kruidenwijding op Maria Hemelvaart.
Het woord vibones van Plinius zou dan bibot moeten voorstellen.
Belangstellenden in de folklore worden verwezen naar mijn artikelen hierover in "Eigen Volk": Zonderlinge plantennamen, het raadsel van Plinius (jaargang 11, 1939) en: De oplossing van het raadsel van Plinius (jaargang 1, 1940)
Het Meertens Instituut
Het Meertens Instituut is een gerenommeerd onderzoeksinstituut dat zich bezighoudt met de bestudering en documentatie van Nederlandse taal en cultuur. Centraal staan de verschijnselen die het alledaagse leven in onze samenleving vormgeven.
Het Meertens Instituut heeft het volgende opgenomen in hun databank over de familienaam Bijvoet:
Wij zwellen natuurlijk van trots door de verwijzing naar onze website.
Voor de verdere gegevens naar het verspreidingsgebied van onze familienaam verwijzen we naar de website van het Mertens Instituut.
Oud ritueel tegen hoofdpijn
De gebeden worden traditioneel gehouden tijdens de warmste maand van het jaar in de Ikegama Honmonjitempel in Tokio. Het ritueel, waarbij voor een goede gezondheid wordt gebeden en voor de verdrijving van kwade geesten die hoofdpijn veroorzaken wordt al vele honderden jaren op deze manier uitgevoerd. =========================== In dit kader spreekt men ook wel van Bijvoetwol. Een grauwe, wollige, licht brandbare stof die in China, Japan en elders uit de bladeren en toppen van de gewone bijvoet bereid en als geneesmiddel, met name tegen jicht en podagra, uitwendig aangewend wordt, syn. moksa. |
Een Japans meisje bidt met een 'Horoku'-bord op haar hoofd met daarop moxa (brandend bijvoets-kruid) tijdens een boeddhistisch zomerritueel van de Nichiren-sekte.
Viering Maria Tenhemelopneming en kroedwösj-zegening in Overhoven
Voor u gelezen in Nieuws.nl Sittard-Geleen
Zondag 16 augustus 2020 viert de kerk in Overhoven het katholieke hoogfeest Maria Tenhemelopneming. Daarbij vindt ook de jaarlijkse kroedwösj-zegening plaats.
De kroedwösj-zegening is een oud gebruik dat nog steeds in ere gehouden wordt. Een kroedwösj (ook wel geschreven als kroetwusj, kruudwis, kruitwis of kroedwusj), is een boeket dat bestaat uit 7 (voorgeschreven) kruiden die volgens de overlevering in het graf van Maria gevonden werden. Om die reden wordt de kroedwösj op 15 augustus gezegend. Het gebruik stamt uit de 17de eeuw. De kroedwösj telt 7 verschillende planten. Het getal 7 is een heilig getal en staat voor volledigheid. Het kruidenboeket bestaat volgens de regels uit:
- 2 onheil afwerende planten zoals koninginnenkruid (ook wel leverkruid of donderkruid genoemd), wilde marjolein, huislook, koningskaars of toorts, Sint-Janskruid, wilgenroosje, klaproos;
- 2 helende planten zoals valeriaan, duizendblad, boerenwormkruid, echte kamille, tormentil, bijvoet, absintalsem, alsem, duizendblad, helmkruid, hertshooi, salie, smeerwortel of engelwortel;
- 2 broodgranen: de korenaren van rogge en tarwe;
- 1 boomvrucht: het groene blad van de walnoot. Dat blad dat bestaat uit 7 blaadjes.
Het kruidenboeket wordt bijeengebonden met liefst een blauw lint van zeven el lang en moet voor zonsopgang met de hand worden geplukt.
Jules Verne verhaalt over bijvoet
In het boek van Jules Verne met als titel HET GEHEIMZINNIGE EILAND werd door ons lid Jan Bijvoet uit Michigan onze familienaam ook aangetroffen. Ook Jules Verne heeft het hier blijkbaar over voornoemde Bijvoetwol, een grauwe, wollige, licht brandbare stof die ondermeer in China uit de gewone bijvoet bereid wordt.
Omdat hierboven slechts een zinsnede uit het boek weergegeven wordt, zijn de bladzijden 80 t/m 83 uit het boek als pdf-file bij dit artikel opgenomen. Klik hier.
De boeken van Jules Verne zijn oorspronkelijk in het Frans uitgegeven. Het boek heeft daarbij als titel: "L'Ile mystérieuse".
Onze Franstalige leden worden verzocht in hun boekenkast even op te zoeken welke naam Jules Verne in de oorspronkelijke Franse uitgave gebruikte voor 'bijvoet'. Uw oplossing zenden aan: info@bijvoet.org .
Eine tüte Beifuszkraut
Zie ook in onze database: Joannes Beiffits |
 |
Wilde planten in Brugge
Een overzicht van wat groeit en bloeit aan wilde planten in de regio Brugge
Deze blog is van Inernet geplukt en vormt onderdeel van een overzicht van wat zoal groeit en bloeit aan wilde planten in de regio Brugge. Het is een pleidooi voor het behoud van wilde flora in Brugge. Gelukkig worden wilde platen niet langer meer als "on"kruid behandeld en systematisch bespoten en verwijderd.
Gepubliceerd op 2-8-2016 door M. Willems. Alle foto's © Marc.Willems
Bijvoet - Artemisia vulgaris, plant behorende tot de Composietenfamilie
De naam is ontstaan uit het oud Hoogduitse woord biboz, later bivuoz. Dit is een oud werkwoord wat stoten/botsen betekent. Bedoeld werd dat het kruid werd fijngestampt en als specerij werd gegeten. De plant is nauw verwant met de absint-alsem, die reeds door de Egyptenaren werd gebruikt.
Ook is het verhaal bekend (al sinds 23-79 na Chr.) dat als je deze plant in je schoenen doet, je moeheid zou voorkomen. Plinius beschreef dit. Dit verhaal bleef honderden jaren bestaan want ook Rembert Dodoens (17de eeuw) haalt dit aan. Bijvoettakjes kun je tijdens een lange wandeling, als je pijn in je voeten krijgt, in je schoen doen om de vermoeidheid weg te nemen en blaren te voorkomen!
Er zijn meerdere verklaringen voor de wetenschappelijke naam.
Artemisia zou kunnen afstammen van het Griekse artemès (gezond), vanwege de vele geneeskrachtige eigenschappen van de soorten van dit geslacht.
Een tweede mogelijkheid is dat de naam is afgeleid van de godin van geboorte en vrouwen: Artemis Eileythyia (de planten werden gebruikt bij vrouwenziektes).
De plant kan ook verwijzen naar Artemisia. Ze was de zus en vrouw van de Grieks/Perzische koning Mausolus en ze regeerde na zijn dood in 353 v. Chr. over Halicarnssus en deze omgeving. Om haar te ere bouwde ze een geweldig graf, Mausoleum genaamd, dat één van de zeven wereldwonderen is.
Vulgaris betekent gewoon.
Bijvoet is een echte kosmopoliet. Hij komt echt overal voor, als het verspreidingskaartje ook weergeeft. De plant prefereert dan ook zandgrond. Dus op elk braakliggend terrein is het de eerste plant die er groeit. De onderste bladeren zijn gesteeld en veerdelig. De bovenste zijn enkel- of dubbel veerdelig en stengelomvattend. Er zijn lancetvormige slippen aanwezig. Ze zijn viltig behaard van onderen.
In de middeleeuwen dacht men dat Johannes de Doper een krans van bijvoet om zijn middel droeg en daarom noemt men de plant ook wel Sint-Janswortel. De wortel van bijvoet werd tegen de muur van een huis gespijkerd om de duivel of andere boze geesten te bannen. Er werden ook gevlochten kransen van bijvoet aan een huis of schuur bevestigd om het te beschermen tegen brand en blikseminslag. Een bosje opgehangen in de stal, houdt vliegen van het vee af.
De wierook van bijvoet wordt gebruikt bij rituele reiniging van mensen en ruimte
Bijvoet wordt van oudsher gebruikt om vermoeide reizigers te laten opknappen en hen tegen boze geesten en wilde dieren te beschermen. Romeinse soldaten legde het in hun sandalen tegen pijnlijke voeten, vandaar de naam 'bij'-voet. In 1656 schreef William Coles: "Als een infanterist het 's ochtends in zijn schoenen legt, kan hij voor de middag 40 mijlen afleggen zonder vermoeid te worden."
Bijvoet werd door arme mensen als tabak gebruikt, afzonderlijk of met andere kruiden. Ook bier werd met Bijvoet gekruid.
In de oosterse geneeskunde maakt men van een daar voorkomende soort Artemisia gebruik voor een aan acupunctuur verwante behandeling waarbij kleine hoopjes bladeren op speciale punten op de huid worden verbrand.
Bijvoet is lange tijd gebruikt voor de behandeling van epilepsie en dient nog steeds als plantaardig middel wegens zijn heilzame werking op de vrouwelijke constitutie.
Bijvoet werd (wordt) voornamelijk gebruikt in de volksgeneeskunst en de homeopathie. Overigens maakt men meer gebruik van de “sterkere broeder”, de absint-alsem (Artemisia absinthium). Beide worden ze gebruikt om de maag- en darmsapproductie te stimuleren. Ze verbeteren ook de galvloed en de galproductie in de lever. Voor de bijvoet geldt een wat mildere werking, wat in bepaalde gevallen wel gewenst kan zijn.
Bijvoet harmoniseert als je zenuwen uit balans zijn, het kan zelfs het hoger zelf en lager zelf met elkaar harmoniseren en wellicht psychoses voorkomen.
Bijvoetthee is een middel tegen maag- en darmstoringen die gepaard gaan met een slechte adem en onaangenaam ruikende diarree. Ook bij aambeien, stenen, gal-, blaas- en leverklachten, zenuwkwalen, algemene zwaktes met hoofpijn en misselijkheid geeft men bijvoet.
Bijvoetthee wordt als volgt bereid:
1 flinke theelepel gesneden bijvoetkruid wordt met ¼ liter kokend water overgoten. Slechts 1 à 2 minuten laten trekken en afzeven. Naar behoefte kan men (liefst ongezoet) 1 tot 3 maal daags een kopje van deze thee drinken. De bittere smaak moet daarbij voor lief genomen worden. Die smaak wordt veroorzaakt door de bitterstoffen en etherische olie. Door de thee te zoeten raakt men de smaak niet kwijt. Zuur en zoet kunnen gemengd worden, maar bitter en zoet niet.
Overdoseringen moeten in ieder geval worden vermeden. In dat geval hoeft men geen bijwerkingen te verwachten. Tijdens de zwangerschap wordt de thee ook afgeraden. Het wekt de geboorte op.
Bijvoet als smaakmaker:
Voor veel lekkerbekken maakt bijvoet een gebraden gans of een vette eend tot een aromatische heerlijkheid. Bijvoet is dan ook een kruid voor vette en zware spijzen. De aromatische bitterstof prikkelt de eetlust en stimuleert de klieren die de verteringssappen produceren. Het verteren van het zware eten wordt daardoor bevorderd.
Een goed kruidenmengsel voor kaas- en eierspijzen is: 5 gram bijvoet, 3 gram bazielkruid, 3 gram tijm en 2 gram rozemarijn. Dit mengsel wordt fijngewreven en gezeefd. Het vormt dan ook een goede vervanging voor zout, vooral voor mensen die zoutloos willen eten.
De Engelse naam ‘mugwort’ heeft te maken met het feit dat bijvoet gebruikt werd bij het op smaak brengen van bier, voordat men hop ging gebruiken. Men gebruikte het gedroogde kruid en nooit het verse en daarmee werd een soort likeur gemaakt die vervolgens toegevoegd werd aan bier.
Arme mensen gebruikten bijvoet vroeger als tabak. Het effect van bijvoet kan mild euforisch zijn, dromerig, vooral als het gerookt wordt, maar bijvoet is licht giftig, dus niet langdurig gebruiken, want dan brengt het schade toe aan je zenuwstelsel. (Het heeft een hoog Thujon gehalte en dat is licht giftig in grote hoeveelheden).
Disclaimer:
"Wilde planten in Brugge" is niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden. “Wilde planten in Brugge” kan niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend fytotherapeut.
Bronnen:
https://www.plantennamen.info/bijvoet-artemisia-vulgaris
http://www.natuurlijkerwijs.com/bijvoet.htm
http://www.natuurlijkerwijs.com/bijvoet.htm
http://www.astrologie.ws/kruiden/bijvoet.htm
Handboek van geneeskrachtige kruiden (M. Pahlow)
Het artikel op onze website 'Betekenis Bijvoet'
Recept voor Bijvoetthee
Onderstaand artikeltje op Internet opgenomen, ondermeer vanwege het recept voor Bijvoetthee. In de 19e eeuw was Bijvoetthee een bekende benaming (zoals nu Kamillethee).
BijvoetArtemisia vulgaris
Familie:
Samengesteldbloemigen
Naamafleiding:
De Romeinse soldaten trokken met bijvoet in de schoenen overde Alpen om hen te behoeden tegen pijnlijke voeten, aangenomen wordt dat de plant hieraan haar Nederlandse naam dankt.
Artemisia komt van artemes = gezond en vulgaris betekent overal voorkomend.
Beschrijving:
Bijvoet is een overblijvende plant, wordt 60-120 cm hoog en bezit stevige, vaak donkerrood getinte stengels. De bladen zijn veerdelig met gaafrandige of diep getande slippen, van boven donkergroen en niet of zwak behaard, van onder daarentegen wit-viltig behaard. De bloemhoofdjes zitten in een pluim van lange trossen, zijn klein, zij dragen een aantal kleine, roodbruine of gele bloempjes.
Bloeitijd:
juli-september.
Voorkomen:
Bijvoet geeft de voorkeur aan stikstofrijke grond en komt in Midden-Europa voor op afvalplaatsen, aan beek- en rivieroevers, ruigten, vooral op zandgrond, is zeer algemeen. Oogsten is mogelijk vanaf het tweede jaar. Drogen in de schaduw.In Bastion zowat overal langs de wandelwegen. Bijvoet bevat een weinig etherische olie en bitterstoffen. Het wekt de
spijsvertering op en ook de menstruatie. In hoge doses en bij lang gebruik kan beschadiging van het het zenuwstelsel voorkomen.Gebruik:De bloeiende, gedroogde stengeltoppen en de bladen. Bijvoetthee:
1-2 eetlepels fijn gesneden kruid met 1 1iter. water aan het koken brengen en laten trekken, gebruikt bij gebrek aan eetlust, tegen slechte spijsvertering en bij onregelmatige menstruatie.
Magie:
Aan bijvoet werden vroeger magische krachten toegeschreven: de plant zou tegen de bliksem beschermen. De Latijnse naam is afkomstig van de godin Artemis en de druïden kroonden de maagden met bijvoet, vandaar waarschijnlijk de vermeende abortieve eigenschap.
|
We komen steeds meer te weten over dat leuke plantje waar je zo heerlijk thee van kunt zetten. Maar helaas, om de wijze woorden van Johan Cruijff aan te halen: “Ieder voordeel heb zijn nadeel.” Volgens www.gezondheidsnet.nl zijn “de belangrijkste veroorzakers van hooikoorts: berken, grassen en bijvoet.” Daar sta je dan met je goeie gedrag en je mooie achternaam. Maar gelukkig is er LORATYN! Deze Oostenrijkse bruistabletten werken stark und schnell tegen allergieën. En mocht dat niet helpen, dan vinden we op www.loratyn.at precies waar we volgende zomer niet heen moeten: zullen we St. Petersburg maar eens een jaartje overslaan? |
Met de bijvoet in de schoen
langs een verloederd hunebed en een verloren stad.
Artikel door Haro Hielkema in het dagblad Trouw van 26-11-2005
Wandelen De grootste verzameling wandel- en fietstochten op www.trouw.nl/natuurtochten
Wie op blaren loopt of pijnlijke voeten heeft, plakt er een pleister op of smeert een crèmetje of een zallefie.
De soldaten in het Romeinse leger liepen vroeger ongeveer elke dag een vierdaagse en zorgden goed voor hun onderstel. Geïnspireerd door Plinius de Oudere, die aan het begin van de jaartelling schreef dat wie ’bijvoet’ op zijn been bond op reis geen vermoeide voeten zou krijgen, legden zij een takje van dat kruid in hun sandalen.
De vereniging tegen de kwakzalverij zal wel gaan steigeren, maar ook tegenwoordig lopen er hele volksstammen weg met de magische bijvoet, een woord dat voortkomt uit biboz of bivot, wat slaan of kloppen betekent. Niet dat er nog veel mensen geloven dat het goedje de duivel verjaagt of boze geesten uitdrijft, net zo min als de wortel van de bijvoet nog vaak aan de muur bevestigd wordt als bescherming tegen brand en blikseminslag.
Voor de Romeinen was het al een oud middel, anders noem je het geen Artemisia vulgaris.
’Artemisia’ naar de vrouw van de Grieks/Perzische koning Mausolos – omstreeks 360 voor Chr. liet hij een immens graf voor haar bouwen dat als het Mausoleum van Halicarnassus als een van de zeven wereldwonderen geldt. En ’vulgaris’ omdat het zo’n alledaags verschijnsel was.
Blaren en zweetvoeten: bijvoet
Bijvoet (Artemisia vulgaris) is een plant die vroeger door pelgrims werd gebruikt tijdens lange wandelingen. Ze legden de blaadjes in hun schoenen om langer te kunnen stappen. Je vindt de plant haast langs alle veldwegen. In het voorjaar zie je de groene toefjes al. Die groeien langzaam uit tot een tak van soms 1,50 m. Daar komen dan donkergroene bladeren aan. Als je de blaadjes omdraait, zie je de grijze onderkant.
Wetenschappers hebben het kruid onderzocht en vinden niet meteen wonderbaarlijke stoffen die je in een roes van zevenmijlslaarzen brengen. Het enige wat zijn nut zou kunnen verklaren, is de samentrekkende werking van de bijvoetstof. Die zorgt ervoor, dat je voeten niet te vlug gaan zweten en vochtig worden. Daardoor vermindert de kans op blaren. Ideaal als je op trektocht vertrekt.
Het Bijvoetpad
In Drenthe groeit bijvoet tegenwoordig alsof het om een paarde(n)bloem gaat. Het ziet eruit als een grote bol met groene toefjes, die langzaam uitgroeien tot een soms wel één meter hoge plant met een paarsige stengel en geelachtige bloempjes. Bijvoet groeit langs zandwegen.
Er zijn mensen die bijvoetthee drinken omdat die de eetlust zou opwekken. Voor anderen is het een middel dat motten verdrijft of nachtmerries op afstand houdt. Overigens hebben wetenschappers nooit drogerende stoffen in de bijvoet kunnen vinden die de wandelaar tot buitensporige prestaties aanzetten. Wel een spulletje dat de huid doet samentrekken, blaren kan voorkomen en voeten minder transpiratiegevoelig maakt. Wie wel eens met een wondermiddel voor wandelaars wil kennismaken, moet dus een keer geloven aan het Bijvoetpad dat rondom het Drentse Borger loopt.
Ook de ANWB heeft een wandelroute naar het Bijvoetpad. Klik hier of ga naar:
https://www.dehondsrug.nl/routes/bijvoetpad/
De ANWB heeft daarbij het volgende kaartje aan toegevoegd:
Dit routekaartje van de ANWB is waarschijnlijk vervaardigd met route.nl, maar het is geen echte knooppuntenroute.
Een prachtroute, ook in herfst en winter, al groeit er dan geen Artemisia vulgaris. Dan maar wat meer oog voor de hunebedden, die juist in deze tijd zo negatief in het nieuws zijn omdat ze volgens het Hunebedcentrum in datzelfde Borger ontzettend snel aan het verloederen zijn. Het centrum vindt het de hoogste tijd om te onderzoeken hoe ze er bij liggen, want ze hebben het zwaar te verduren met al die toeristen en andere lieden die de grafbergen als fietsenstalling en speeltuin gebruiken. Er moet eens wat meer respect gekweekt worden voor deze oudste monumenten van Nederland. En daar heeft hij gelijk in. Op het grootste hunebed van Nederland, dat naast het Hunebedcentrum ligt, spelen een paar kinderen. Op een van de vijf stenenbulten van Bronneger zit iemand z’n boterham te eten, en een ander is meer een zielig hoopje keien dan de eerbiedige dodenplaats zoals die ooit bedoeld was. In de afgelopen 100 jaar zijn de hunebedden meer achteruitgehold dan in de tientallen eeuwen daarvoor – deels overigens ook door de zure regen, schatgraverij of archeologische activiteiten die soms niet echt zachtzinnig waren. Toch blijven het onovertroffen oorden van rust en meditatie op het Bijvoetpad.
Verder op de route speelde zich de afgelopen paar honderd jaar een heel ander drama af: het onderstuiven van het boerendorp Drouwen door het ’uitwaaiende’ Drouwenerzand. Eén voorjaarsstorm uit het noordwesten was soms al genoeg om het boerenwerk van weken te vernietigen met een verstikkend laagje wit zand. Overal vormden zich enorme zandheuvels op het zand en middenop prijkte de hoogste heuvel, de Kwart-jesberg. Zelfs het werk van de zogenoemde Zandheren, de boeren van Drouwen die aarden wallen opwierpen en essen aanplantten, om de zandstormen te temmen, bleek tevergeefs. Die Kwartjesberg dankt zijn naam aan een nieuw initiatief omstreeks 1900, toen onder aanvoering van burgemeester Dibbits van Borger de ’Kwartguldenvereniging’ werd opgericht om het oprukkende zand genadeloos de oorlog te verklaren. Het Nederlandse volk werd gevraagd een ’kwartgulden’ te schenken om zoveel mogelijk bomen te planten. Het mes sneed aan twee kanten: de strijd tegen de zandverstuiving en het tot staan brengen van het oprukkende socialisme door middel van een rigoureus werkgelegenheidsplan. In tegenstelling tot het Kwartje van Kok is het Kwartje van Dibbits nooit opgeëist, al zou daar enige reden voor zijn: in 1974 werd het beteugelde Drouwenerzand aangekocht door het Drents Landschap, met het doel om het stuifzand een nieuwe kans te geven. Kijk maar eens hoe de wind soms vrij spel heeft. Er loopt een paaltjeswandeling over het zand, een stevige inspanning waarbij een takje bijvoet misschien geen kwaad kan.
|
In 1920 werd de Hunze gekanaliseerd en van vijf sluizen voorzien. In 1940 voeren er nog 200 schepen per maand doorheen. Sinds 1966 is er geen scheepvaart meer. Kortgeleden doken er plannen op om de Hunze weer z’n kronkels terug te geven. |
Op de terugweg naar Borger voert het Bijvoetpad door het dal van de Hunze, al kunnen we beter spreken over het Kanaal Buinen-Schoonoord. Volgens het volksverhaal was de Hunesus ooit een goed bevaarbare rivier, die ook langs de hoogbeschaafde en met een grote haven uitgeruste stad Hunsow stroomde. In de 8ste eeuw zag de bevolking met grote schrik de Noormannen de rivier af komen zakken. Ze vluchtten met hun huisraad. Dat was maar goed ook, want toen ze achterom keken zagen ze dat Hunsow in vlammen opging. Nooit is iemand er terug geweest. Archeologen hebben nog wel eens gezocht, maar zonder succes. Misschien lag het Atlantis van Drenthe wel heel ergens anders.
Bijvoet met uitroeiing bedreigd
Eind Augustus 2010 werden we via de kranten opgeschrikt met oproepen om familie van ons met wortel en tak uit te roeien
Alhoewel het nu alleen nog maar over familie van ons gaat wordt in onderstaand artikel er echter op gewezen dat wij als familie nauwelijks van elkaar zijn te onderscheiden.
Ambrosia
In de zomer en nazomer bloeit een aantal kruiden die sterk allergeen pollen vrijlaten in de lucht. Tot deze kruiden horen de Bijvoet en twee soorten Ambrosia, de Alsemambrosia en de Zandambrosia (de naam komt van de Griekse godenspijs ambrosia). We besteden speciale aandacht aan de Ambrosia om de lezer alert te maken op deze plant. Waarom vraagt u zich ongetwijfeld af. Wel, Ambrosia komt steeds meer voor in Nederlandse tuinen vooral door het voeren van vogeltjes met vogelzaad waarin ambrosiazaadjes kunnen zitten en het mogelijk warmer worden van ons klimaat. We hebben het dan vooral over de Alsemambrosia. De Ambrosia komt van oorsprong uit Amerika, waar ze een lastig te bestrijden onkruid vormt en bovendien één van de hoofdoorzaken van hooikoortsklachten is. Ze bloeien hier bij ons vanaf half augustus tot in oktober. Als je de plant herkent in je tuin kun je de plant het beste verwijderen voordat hij gaat bloeien en voorkom je de verdere verspreiding ervan. Je helpt daarmee ook de mensen die gevoelig zijn voor de pollen van deze soorten en voorkomt mogelijke hooikoortsklachten als gevolg van de Ambrosia.
De Alsemambrosia
De Alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia) behoort tot de familie van de composieten waartoe o.a. ook de Paardenbloem, de Margriet, de Aster en de Bijvoet horen. De meeste composieten hebben hoofdjes met kleurrijke bloemen en worden dan ook vooral door insecten bezocht en bevrucht. Maar een aantal is windbestuiver. Ze brengen veel pollen in de lucht. Tot deze soorten, die nogal onooglijke en geen fraai gekleurde bloeiwijzen hebben, behoren het zeer algemeen op ruderale terreinen voorkomende onkruid Bijvoet en ook Ambrosia. Bijvoet en Ambrosia lijken bovendien ook nogal op elkaar en het is de kunst om de tot 1 meter hoge Ambrosia te kunnen onderscheiden van de Bijvoet. De Alsemambrosia heeft dubbel geveerde bladeren die in het onderste niet bloeiende deel van de plant tegenoverstaand zijn en hogerop in het deel waar ook de bloei optreedt verspreid langs de stengel. In tegenstelling tot de eveneens dubbel veerdelige bladeren van de Bijvoet zijn de bladeren van de Alsemambrosia aan de onderzijde groen en die van Bijvoet zilverwit viltig. De stengels van de Alsemambrosia zijn behaard, die van de Bijvoet vrijwel kaal. De mannelijke bloeiwijzen vormen een tros die van onder naar boven toe rijpt en de mannelijke bloemetjes hebben een vrijwel kaal schaalvormig omhulsel (zie ook onze ambrosia video’s op www.pollennieuws.nl).
Maurice Martens Bron: Pollennieuws © 2010
Bijvoet werkt als een startkabel
Op het vakplatform voor de Natuurgeneeskundige is te lezen op pagina 49 van het VNGK 6/11 het volgende artikel te lezen (www.vngk.nl).
Bijvoet werkt als een startkabel, leer ik op de cursus ‘Plant Spirits’, gegeven door Andrew Cox, leerling van Eliot Cowan (Westerse grondlegger van de helingwijze ‘Plant Spirit Medicine’).
De plant geeft energie voor sterke beweging; het kan de kick geven om de levensenergie door te laten stromen als die is geblokkeerd. De indianen kenden de transformatiekracht al van de plant. Als iemand bijvoorbeeld bezeten was, zorgde bijvoet dat de energie van de entiteit geneutraliseerd werd. De plant staat ook bekend als een onkruid dat maar doorgroeit. Romeinse soldaten legden bijvoet al in hun sandalen tegen pijnlijke voeten. Vermoeide reizigers wordt aangeraden op de bladeren of bloemtoppen te kauwen om weer helder te worden en weer nieuwe energie te krijgen.
Als ik informatie lees over het gebruik van bijvoet in de natuurgeneeskunde kom ik ook veel begrippen tegen als op gang brengen, opwekken, stimuleren; van het op gang brengen van menstruatie en geboorte tot het stimuleren van de spijsvertering en eetlust en het zenuwstelsel, opwekken van gal en zweet. In de Chinese geneeskunde is bijvoet het kruid dat wordt gebruikt voor moxa-therapie, o.a. om bevallingen te beïnvloeden.
What's in a name
Het Bijvoet boekje
Deze zege is opgenomen in het Bijvoet boekje. Het boekje is een aanrader want alle wetenswaardigheden over Bijvoet zijn in dit 25 bladzijde tellend boekje uitgebreid beschreven.
Het vergeten vrouwen- en sjamanenkruid.
Het boekje is een ode aan het vergeten kruid van de godin Artemis. Duik in de historie, geneeskracht en verhalen van dit magische kruid. Met recepten, sprookjes en legenden.
Het boekje is volledig in te zien en te lezen op de website www.tanjahilgers.nl.
Het boekje is keurig verzorgd en kan ook via www.tanjahilgers.nl besteld worden voor het luttele bedrag van ongeveer 10 euro (inclusief verzendkosten).
Bijvoet, een super kruid,gewoon buiten te plukken
Op de website Plazilla.com is in 2013 het hiernavolgende artikeltje gevonden.
De website Plazilla.com geeft iedereen de mogelijkheid om op eenvoudige wijze pagina's te publiceren over elk onderwerp. Er zijn al meer dan 100.000 pagina's gepubliceerd.
Bijvoet is een kruid wat je in september,oktober overal tegen komt. Je kan het gebruiken bij veel klachten....zoals zoveel kruiden.....
Bijvoet werkt pijnstillend, maar niet te gebruiken bij zwangerschap ivm lichte giftigheid, en je mag het kruid ook niet te lang gebruiken.
Blaren,vermoeide voeten?doe een takje bijvoet in je schoen,en de pijn is weg.
Ben je erg moe? Kauw eens op de wortel en je krijgt energie.
Bijvoet roken kan ook,dat geeft hetzelfde effect als marihuana. Je kan er thee van maken; dit helpt bij menstruatieproblemen, indigestie, tegen een opgeblazen gevoel,tegen stoornissen in het zenuwstelsel, epilepsie, slapeloosheid, maagkrampen, en het helpt bij het voorkomen van psychoses.
Thee maak je als volgt: doe 1 theelepel toppen van het kruid in een theepot en giet er kokend water overheen. Laat het koud worden, doe er dan een beetje melk en suiker bij. Thee van de wortels: doe 50 gram wortel op 500 cl kokend water,en neem per halve theelepel in per keer.
Verzamelen van de wortels in oktober. De bosjes moet je drogen in de schaduw. Na twee weken zijn ze goed droog en kun je ze gaan gebruiken.
Als je een krans vlecht van bijvoet,en deze aan je huis hangt,op een willekeurige plek naar keuze beschermt deze tegen brand en blikseminslag. Als je de wortel van de bijvoet aan je huis spijkert komen er geen kwade geesten binnen. Voor je bijvoet plukt,overtuig jezelf dat je de goede plant hebt......
OOST NEDERLANDSE FAMILIENAMEN door B.J. Hekket
De familie Buijvoets is vanuit Neerpelt omstreeks 1800 neergestreken in de Achterhoek. Een bekende schrijver over familienamen in deze omgeving kwam er daardoor niet onderuit om ook zijn licht te laten schijnen over de naam Bijvoet (Bijvoets). Hij schreef:
Een oude vermelding is me in Oostnederland niet bekend, maar in België, bij Kerkom-Thielen, lag in de 13e / 14e eeuw een erve Bivoet, later ook Bijvoorde geheten. Vgl. Koevoet, in 1447 bij Ukkel (Brussel) vermeld als "op de coevoet", later Koevoorde. Voet betekent "Voorde". Zie ook Platvoet in deel I.
Gevaarlijke planten
In het boek 'Gevaarlijke planten (2010)' van Fred de Vries staan honderd verschillende giftige planten beschreven, die in Nederland groeien. Zo bevat het kruid Bijvoet de stof thujon die hersen- en levercellen aantast. Andere giftige stof is onder meer cineool.
Ook bij deze giftige stoffen gaat het om de hoeveelheden. In kleine hoeveelheden wordt aan het kruid daarentegen geneeskundige werking toegeschreven.
In deel 63 van het boek is over Bijvoet het volgende opgenomen:
Bijna elk stuk droge en voedselrijke grond dat langer dan een jaar of twee braak ligt krijgt de bijvoet (Artemisia vulgaris) als hoofdbestanddeel van de vegetatie. In de duistere Middeleeuwen meende men dat Johannes de Doper een krans van bijvoet om zijn middel moest hebben gedragen en daarom werd de plant ook wel Sint Janswortel genoemd. Die naam is echter al langere tijd in onbruik omdat er verwarring kon ontstaan met het Sint Janskruid (Hypericum perforatum). Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, ‘Artemisia’, heeft zijn naam te danken aan de Griekse godin Artemis, de godin van de jacht en beschermer van het bos. Ook stond zij bekend als beschermster van geboorten en kinderen. Het tweede deel, ‘vulgaris’, komt uit het Latijn en betekent ‘gewoon’.
Bijvoet-ooibos
In wikipedia is een interessante, maar diepgaande, verklaring te vinden van wat een Bijvoet-ooibos inhoudt.
Vegetatiekunde (plantkunde) onderscheidt diverse plantengemeenschappen die op nartuurlijke w