Artikelen over de familie

Het rommelde al langer binnen de vereniging. Moeten we onze naam nu schrijven met een y of een ij?

André Byvoet uit Hasselt gooide januari 2004 de knuppel in het hoenderhok met een eerste artikel. Het antwoord liet niet lang op zich wachten; maart 2004 schreef Paul Bijvoet uit Leiden een vervolg.

Klik op de bladwijzer om direct naar de desbetreffende bijdrage te gaan.

• Bijdrage januari 2004 van André Byvoet uit Hasselt
• De schrijfmachine mengt zich in de discussie
• Bijdrage maart 2004 van Paul Bijvoet uit Leiden
• Waarom is er geen enkel familielid met de naam 'Beivoet'?
• Is 'Beifitts' wel familie van ons?

Bijdrage januari 2004 van André Byvoet uit Hasselt

Op 4 maart 2001 werd de stichtingsakte ondertekend door de zes stichtende leden van de 'Byvoet en Bijvoet Foundation'. We waren toen nog maar met zes, te weten: Leo Bijvoet, Paul Bijvoet, Luca Hofstee, Michel Bijvoet, François Byvoet en André Byvoet.
Desondanks de verschillende schrijfwijze van onze naam, waren alle leden het erover eens dat we tot éénzelfde familie behoorden. Daarmee ontstond tevens de eerste discussie, m.n. was de ultieme stamvader een Byvoet of een Bijvoet?

Mijn taak is om in onderstaand artikel de 'Ypsilon-aanhangers' te verdedigen:
Belangrijk om de juiste schrijfwijze te achterhalen is vooreerst de familie Byvoet historisch en geografisch te omkaderen.
Dit is belangrijk daar het Belgisch alfabet en het Nederlands alfabet wat betreft één welbepaalde letter verschillen, te weten: de Y bestaat in het Belgisch alfabet, doch (eigenlijk) niet in het Nederlands alfabet, daar wordt zijn plaats ingenomen door de IJ.
Met andere woorden waar de IJ in het Belgisch alfabet twee letters zijn, de I en de J, is dezelfde IJ in het Nederlands alfabet terug gebracht tot één letter: de IJ.

Uit de onderzoeken zoals ze thans voorliggen zouden onze stamvaders afkomstig zijn van Pelt. Pelt, thans Neerpelt en Overpelt bevinden zich in de provincie Belgisch-Limburg.
Hieruit afleiden dat Byvoet wel degelijk met een Y zou geschreven moeten worden is uiteraard te eenvoudig, immers België bestaat nog maar sinds 1830 en onze stamvaders waren toch net iets ouder.
Waar hoorde Pelt dan onder voor de Belgische revolutie ?
De geschiedenis van Pelt wordt weergegeven op de website van de gemeente Overpelt (www.overpelt.be/g_descr_gesch.html en www.oud-limburg.be).
Hieruit blijkt dat Pelt tot 1366 tot het Graafschap Loon behoorde waarna het geannexeerd werd bij het Prinsbisdom Luik dat na heel wat plunderende legers 'te gast' gehad te hebben in 1795 onderworpen werd aan het Frans gezag.
Hieruit blijkt mijns inziens duidelijk dat de regio Pelt voor de jaren 1800 een voornamelijk Franse regio was. Een Franse regio voor dewelke de IJ als letter onbestaande was. Het lijkt mij dan ook voor de hand liggend dat men toen niet van 'Bijvoeten' of 'Buijvoetsen' sprak, maar des te meer van 'Byvoeten' of 'Buyvoetsen'.

Vanaf 1815 ging Pelt deel uitmaken van de Nederlanden om vanaf 1830 bij Nederlandstalig België te behoren.
Ik kan mij bijgevolg niet van de indruk ontdoen dat de 'IJ' in onze naam slechts is geïnfiltreerd na 1815.
Dit blijkt ook uit de geografische ligging van de Byvoeten en de Bijvoeten. De Byvoeten wonen over het algemeen in België, waar de Bijvoeten vooral in Nederland te vinden zijn.
Gezien de Y in Nederland onbestaande is, lijkt het mij evident dat de Nederlandse administratie deze voor hen onbekende letter systematisch vervingen door de IJ.

Anno 2014 voegde André hieraan toe:

Zoals jullie weten ben ik steeds van de veronderstelling uitgegaan dat de historische schrijfvarianten van onze naam grotendeels te wijten is aan de regio waarin dat de persoon in kwestie woonde en ingeschreven werd.
Geheel toevallig vond ik bijkomend materiaal dewelke mijn stelling steunt:
Elkeen van jullie kent intussen het logo van de koloniale waren uit Hechtel van weduwe Henri Byvoet.

Noot van de redactie: Let ook op de schrijfwijze van 'koffij'

Deze ondernemende vrouw (en waarschijnlijk veleer haar zonen) opende een bijhuis in Eindhoven. Zoals jullie kunnen vaststellen is de Y in Eindhoven plots een IJ geworden.

 Meer nog bij de naamsaanname in 1811, op bevel van Napoleon moest iedere persoon een achternaam laten optekenen, aanvaardden heel wat Nederlandse administratiekantoren de Y niet en schreven automatisch een IJ. De motivatie hiervoor kan enerzijds gezocht worden in het feit dat de Y in Nederland onbekend was, maar anderzijds ook als een soort van protest tegen de Franse onderdrukking.
Het probleem van de Y of de IJ is een probleem dat zich eigenlijk centraliseert in Nederland.
Bovendien blijkt dit tevens uit een schrijven van een zekere H. Buitenhuis, wetenschappelijk ambtenaar Naamkundebureau, van het Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen aan mevrouw Vorstman Bijvoet die ik laatst van Paul Bijvoet kreeg:

Zeer geachte Heer,
Het schrijven van puntjes op de ij of van de ij zonder puntjes (y) is in ons goede landje (Nederland) altijd aanleiding geweest tot veel verwarring.
Daarom kan men rustig stellen, dat hierbij van volkomen willekeur sprake is.
Het is overigens wel zo, dat het Nederlands geen y kent. de y-grèc is in onze taal vreemd en mag dus eigenlijk alleen bij vreemde woorden gebruikt worden. Aangezien de naam Bijvoet een goed-nederlandse naam is, verdient het voorkeur de ij te schrijven in plaats van de y. (Ondertussen is gebleken dat Bijvoet geen 'goed-nederlandse' naam is doch wel een Peltse naam, bijgevolg kan deze stelling niet langer gevolgd worden)
Het is overigens helemaal niet noodzakelijk dat Byvoet uitgesproken moet worden als Bievoet. Immers de verandering van de y-klank in de ie-klank is een verschijnsel dat vooral in het oosten en noordoosten van ons land voorkomt. Overigens geldt dit even goed, zo niet eerder, voor de ij.
Het aardrijkskundig woordenboek plaatst de plaatsnamen met ij achter de h en die met y achter de x. Onze ij is eigenlijk een dubbelklank, nl. i en j.
Ik meen echter dat het bevolkingsregister geen waarde hecht aan de befaamde puntjes. Ik weet dit echter niet zeker. Vraagt U dit maar eens ter bestemde plaatse en houdt U zich aan de daar gevolgde methode.
Hopende U hiermede naar genoegen te hebben ingelicht,
met de meeste hoogachting,
H. Buitenhuis.

De Heer Buitenshuis, toch specialist in zijn vak, zegt het zelf: het Nederlands alfabet kent de Y niet. Hij is zelf echter niet op de hoogte van de geografische afkomst van de naam Bijvoet, hetgeen uiteraard ook niet van een specialist naamkunde verwacht moet worden, en maakt hierdoor de voor de hand liggende fout de naam Bijvoet als oerdegelijke Nederlandse naam te catalogeren.
Zoveel jaren later en zoveel onderzoeken verder weten wij echter beter, onze gemeenschappelijke stamvader komt niet uit Nederland, met alle hierboven reeds uiteengezette gevolgen van dien.
Het is, of was minstens in den beginne, dus Byvoet of Buyvoets en waarschijnlijk niet Bijvoet of Buijvoets.
Stel dat uit latere ontdekkingen zou blijken dat we niet uit Pelt afkomstig zouden zijn, maar ergens uit Nederland, zou dan toch de voorkeur moeten gegeven worden aan de IJ?
Mijns inzien niet en hiervoor moeten we eerder kijken naar de geschiedenis van de IJ en de Y.
De geschiedenis van de Y is veel ouder dan die van de IJ. De Y stamt af van het Grieks (Oud-Grieks) en is later, zoals alle goede Griekse gewoonten, overgenomen door de Romeinen en zo doorgedrongen tot het Middelnederlands. Tot 1796 werd de Y zelfs in Nederland courant gebruikt, waarna de Y in de tweede helft van de 19e eeuw plots door de Nederlanders als vreemde letter werd beschouwd. Voor inheemse of vernederlandste woorden werd hij steevast vervangen door de IJ.
Vermits de Nederlanders alleen stonden met hun letter IJ, gaf dit heel wat problemen in andere landen. Andere landen bleven de IJ als twee letters beschouwen, vb: In België schrijft men eigenlijk Ijsland, terwijl in Nederland eerder de voorkeur gegeven wordt aan IJsland. Om dezelfde redenen werd de Rotterdamse voetbalclub Feyenoord, veranderd in Feijenoord, om grammaticaal correct te zijn, en later toch terug omgezet in Feyenoord, om de juiste uitspraak te behouden.
Ik wil maar zeggen de IJ is, zelfs in Nederland, als letter nog maar vrij recent. Hoe verder we teruggaan met onze stamboom hoe meer we zeker zouden moeten zijn dat de Y de voorkeur heeft op de IJ.
De IJ bestaat als letter wel reeds vanaf de 17e – 18e eeuw, maar dan enkel als dubbele ii klank en was eigenlijk terug te brengen tot een letter van de plaatselijke dialecten van Noord en Zuid Holland, Utrecht en Brabant.
Critici zullen zich terecht afvragen welke dan de verklaring is voor de Boeyvoetsen en de Biffitsen in onze stamboom, die toch ook gelinkt zijn met onze naam.
Ik denk niet dat de aanhangers van de IJ op een logische wijze kunnen verklaren hoe men van een IJ naar een OE of I klank kan komen. De aanhangers van de Y kunnen dat des te meer.
De Y heeft, zoals reeds gezegd, een lange geschiedenis waarbij de Y historisch en geografisch als verschillende klank werd uitgesproken.
Zelfs vandaag kan de Y soms als een I-klank uitgesproken worden, maar soms ook als een IJ-klank.
Wat blijkt nu, vroeger werd diezelfde Y tevens uitgesproken als een U-klank of OE-klank.
Meer nog, de 'Griekse Y' diende oorspronkelijk als U-klank uitgesproken te worden, het is slechts later dat dit langzaam is opgeschoven naar de I-klank.
Vandaar, denk ik, dat de verschillende namen ontstonden. De ene familie sprak oever OE, de andere over U, nog een andere over I en zelfs over een IJ, maar ze bedoelden in feite allemaal de Y...

Hasselt, André Byvoet, januari 2004

De schryfmachine mengt zich in de discussie

Als kind (1955) mocht ik mijn vader helpen met het uittypen van offertes (voor bloembollen). Daarbij kan ik me herinneren dat de letter ij op het toetsenbord als een aparte letter voorkwam. Wikipedia vermeldt dat het dan een schryfmachine betreft van Nederlands fabrikaat. Helaas kunnen we op Internet (augustus 2012) geen foto vinden van een toetsenbord met de letter ij.

Na een oproep in Het Laatste Nieuws ontvingen we van Noud Byvoet een afbeelding van zijn Olivetti schryfmachine uit 1534, waarmee hij bewezen achtte dat de naam Bijvoet de meest oorspronkelijke is.

Bergschenhoek, Leo Bijvoet, augustus 2012

N.B. Redactie is van mening dat er iets niet klopt aan bovenstaande redenering, maar weet niet waar.

Bijdrage maart 2004 van Paul Bijvoet uit Leiden

U kunt dit artikel rustig lezen mits u er zelf wat humor doorheen mengt.

Het tweede deel van de titel van André Byvoets artikel heeft mogelijk, historisch gezien, de juiste volgorde: eerst de Y en dan de IJ (B&B-webstek; Artikelen; Wie was er het eerst, het y of het ij?).

De zaken liggen echter genuanceerd. Ik behandel slecht twee aspecten van de, minstens, twaalf: het Nederlandse alfabet en hoe schrijf je je naam?

Níet behandel ik:

• Veranderingen in de gesproken taal in de laatste drie eeuwen
• Regionale verschillen van deze veranderingen
• Officiële spellingen
• Naamrecht vóór en ná Napoleon
• Ambtelijke ondeskundigheid
• En nog vijf andere aspecten die ik even laat rusten.

'Eerste aspect, het Nederlandse alfabet'

Alfabetisch-lexicografisch dient de volgorde IJ Y te zijn. Immers, in tegenstelling tot wat André beweert, heeft Nederland het zelfde alfabet als België, 26 letters; de laatste drie letters X Y Z (spreek uit: [iks], [ie-grek] of [ypsilon], [zet]).
Het beste bewijs daarvoor is niet het telefoonboek van KPN-Telecom, de Gele Gids of het inzicht van de gemiddelde Nederlander, maar het zogenoemde 'Groene boekje' dat uitgegeven is onder auspiciën van de Nederlandse Taalunie, een instelling die ontstaan is uit een verdrag dat België en Nederland hebben gesloten in 1980. (Onlangs heeft de zelfstandige staat Suriname te kennen gegeven tot de unie te willen toetreden.) De officiële titel van het 'Groene boekje' is Woordenlijst Nederlandse taal, samengesteld door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie in opdracht van de Nederlandse Taalunie met een leidraad door Jan Renkema Sdu Uitgevers, Den Haag 1997 en Standaard Uitgeverij, Antwerpen 1997. ISBN 90-75566-01-8. Het boek telt 1056 bladzijden en is 12,2 cm hoog.

Op blz. 155 staat in de tweede kolom op regel 48: bij-voet, de (m.), bij-voe-ten.
De streepjes staan tussen lettergrepen.
'de' betekent dat het een 'de-woord' is, en geen 'het-woord'.
(m.) betekent dat het een manlijk woord is.
Het boek is geen verklarend woordenboek. Ik weet niet wat 'de bijvoet' is. Waarschijnlijk is het de plant bijvoet. 'bijvoeten' is kennelijk het meervoud van 'bijvoet'.

Waar het om gaat is dat in de Woordenlijst het woord ná de woorden die met 'bij' beginnen 'bik' is.
Op blz. 1092 staan de woorden die beginnen met X. Het zijn er in totaal 22.
Op blz. 1030 staan de woorden die beginnen met Y. Het zijn er in totaal 29.

De x en de y [ie-grek] komen wel in het Nederlands voor doch kennelijk héél weinig.
In Nederland is veel van bovengenoemde regel afwijkend-gedrag. Ik noemde al het telefoonboek: heel irritant. De 'ie-greks' en de 'lange-eien' staan daar doorelkaar. Zo staat Meyer vlakbij Meijer, de volgorde wordt in tweede instantie bepaald door de eerste letter van de straatnaam. Als je het eenmaal weet, werkt het wel, maar het blijft irritant want vele allochtone namen komen op een volkomen onterechte plaats terecht. Wat dacht u van de familienaam Bijanic (uit voormalig Yougoslavie, Joegoslavië, Zuidslavië, Servisch-Montenegrijnse Federatie)? Wat dacht u van de naam van de voor het leven benoemde president van Turkmenistan, Nijazov?

'Tweede aspect, hoe schrijf je je naam?'

De onenigheid met betrekking tot de schrijfwijze van namen doe ik het liefst af met 'je heet zoals je in het geboorteregister bent ingeschreven'. In de rechtsstaat Nederland is dit bij wet bepaald. Zie het Burgerlijk Wetboek (tot voor kort genoemd Nieuw Burgerlijk Wetboek), Boek 1 Personen- en Familierecht, Titel 2 Het recht op de naam, Artikel 4, lid 1:
Een ieder heeft de voornamen die hem in zijn geboorteakte zijn gegeven.
In Artikel 6:
De geslachtsnaam wordt ten aanzien van een ieder dwingend bewezen door de akte van geboorte.
Ik heb geciteerd uit Burgerlijk wetboek met verwijzingen naar betrekkelijke wetsbepalingen, bijlagen en alfabetische registers, bewerkt door Mr. I. Jansen dertigste druk, Nederlandse wetboeken Editie Schuurman en Jordens, W. E. J. Tjeenk Willink, Zwolle 1980. ISBN 90-271-1653-9. Het woord 'dwingend' heb ik tussengevoegd omdat ik in een ander boek lees dat er een wetswijziging is geweest, gedateerd 3 december 1987. Het woord dwingend is er bij gekomen. Ik kan niet uitleggen waar dat goed voor is. Het naamrecht is recentelijk in beweging geweest en daarom is het mogelijk dat de jongste teksten nog iets anders zijn geformuleerd doch de strekking, die voor ons van belang is, zal dezelfde zijn gebleven. Op internet valt het ook te lezen, tik in, via Google: Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek.

Hoe het is geregeld in België kan ik niet overzien. Misschien kan André Byvoet dat nog eens uiteenzetten. België is een drietalig land, Nederlands, Frans en Duits. Speken we over federale wetgeving die in drie talen is vertaald of heeft Vlaanderen zijn eigen wetten?

Ik ben geen taalkundige, die goed begrijpt hoe de klankwetten werken zoals de verandering van [ie] naar [ei]. Ik ben ook geen historicus, doch ik weet wel dat we ooit, net als België, door Napoleon bij Frankrijk zijn ingelijfd. Het moderne Nederland bestaat pas sinds 2 december 1813 als erfprinsstadhouder Willem VI (de latere Koning Willem I) tot Souverein Vorst van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen (hij was op 30 november 1813 uit Engeland in Scheveningen geland). Op 30 maart 1814 onder druk van Engeland roept hij zich uit tot Koning der [zeven] Verenigde Nederlanden. Wanneer Napoleon naar Elba wordt verbannen, 5 april 1815, beschouwt hij zich koning van de zeventien Verenigde Nederlanden. Met goedkeuring van Oostenrijk bepalen Pruisen en Engeland tijdens het Congres van Wenen op 9 juni 1815, dat het Koninkrijk der Nederlanden ontstaat in personele unie verbonden met het Groothertogdom Luxemburg (tot 1868). De slag bij Waterloo van 18 juni 1815 was het definitieve slot van de 100 dagen durende, herstelde macht van Napoleon. Het is de zoon van Koning Willem I (de latere Koning Willem II) die bij Quatre-Bras gewond raakt. Hij was officieus de commandant van de gecombineerde Noord-Nederlandse en Belgische troepen. Tot 1830 omvat het Koninkrijk der Nederlanden de, sinds 1713, Oostenrijkse Nederlanden (minus de door de Franse Lodewijk XIV ingepikte delen in het zuiden), België. Bij de afscheiding van België ging het westelijk deel van het Groothertogdom, als nieuw provincie Luxemburg mee. Deze gegevens voor het merendeel ontleend aan De Grote Winkler Prins Encyclopedie, 7de druk.
18 november 1811 heeft Napoleon in de Lage Landen, onder meer, in verband met belastingheffing, de burgerlijke stand ingevoerd, waarbij iedereen een achternaam moest hebben en zo niet, aangemeten moest krijgen. Grote delen van de Napoleontische wetgeving zijn lange tijd ongewijzigd in Nederland geldig gebleven.

Tot slot, ik heb het altijd geheim gehouden, mijn grootvader van vaderskant, Arnoldus Wilhelmus Hendrikus Byvoet (NL – Overveen 18830904 – 19610904 NL - Santpoort-Station, thans: Santpoort-Zuid), ook genoemd Arnold Bijvoet II, was een fervent voorstander van Byvoet in plaats van Bijvoet (het uittreksel uit het geboorteregister van Bloemendaal heb ik nog niet ontvangen). Hij woonde 20 jaar in DK – Kopenhagen voor de zaak, die hij samen met mijn vader, omstreeks 1935, heeft opgericht, Bloembollenkwekerij en -handel Bijvoet-Jacobsen C.V.. Hij kwam regelmatig naar NL - Haarlem om te kegelen met zijn vrienden in de kegelclub 'Hout of fout' eerst bij Brinkman op de Grote Markt, later in het H.K.B.-gebouw aan de Tempeliersstraat. Een bidprentje voor zijn nagedachtenis gaat vandaag op de post naar André Byvoet (B – Hasselt). De tekening op de voorkant is van Henricus Alphonsus (Han) Bijvoet, vader van onze leden Alwin Bijvoet (NL – Hoevelaken) en zijn oudste broer Prof. Olav Bijvoet (NL – Castricum). De tekening, een zegenende, gekruisigde Christus met onderaan het kruis zijn heilige
ouders, is rechtsonder gesigneerd H. A. Bijvoet 1925.

Paul Bijvoet (NL – Leiden), vrijdag 5 maart 2004.

Waarom is er geen enkel familielid met de naam: Beivoet?

Krantenartikel in de Telegraaf d.d. 25-9-2004

Is 'Beifitts' wel familie van ons?

Geheel los van de discussie over de ij of de y is het een feit dat we onze familienaam met geheel verschillende schrijfwijzen tegenkomen, zoals: Beiffits, Beuvoets, Beuyvoets, Beyvoets, Boeyvoets en Buijvoets. Is dat allemaal wel familie van ons?

Zie het artikel: Schrijfwijze van onze familienaam.